Vipassana - een reis naar binnen

Na negen maanden reizen is er veel met ons gebeurd. We hebben veel geleerd van de mensen onderweg en hun culturen en gebruiken. Maar ook leerden we meer over onszelf. Over wat we echt belangrijk vinden, wat er echt toe doet en wat je intens diep kan raken en hoe je je dan voelt. Over dat we allemaal hetzelfde zijn, waar we ook zijn en hoe we ook zijn opgegroeid. En dat je hoe verschillend je ook lijkt en hoe anders de spreek- en schrijftaal die je verstaat, je elkaar met 1 blik toch helemaal kunt begrijpen.

Na deze periode van intense contacten hebben we - na een prachtige trekking tussen de Nepalese hooggebergten - besloten de stilte op te zoeken. Aan het idyllische Begnas meer, aan de voet van het Anapurna gebergte, hebben we ons tien dagen laten 'opsluiten' voor een een reis naar binnen. Een ervaring die ik graag met jullie wil delen.

We schreven ons in voor een serieuze cursus bij Dhamma Pokhara, een centrum waar Vipassana meditatie wordt onderwezen. Dit is een techniek die ontdekt is door Siddhartha Gautama, beter bekend als de Boedha. Vipassana kan echter geen Boedhisme worden genoemd. Het is geen onderdeel van enige religie, maar een wetenschappelijke techniek die iedereen - onafhankelijk van afkomst of religie - kan leren dichterbij een beter leven zonder lijden te komen. De techniek bestond altijd al, lang voor de Boedha. Zoals ook de zwaartekracht al bestond, lang voordat Newton er was. Gautama heeft hem slechts ontdekt en vervolgens onvermoeibaar tot zijn dood onderwezen.

Tot op heden is de pure vorm van de lessen in Vipassana van leraar op leerling doorgegeven en bewaard gebleven in Birma. Een van de mensen die de techniek beheerst en in staat is te onderwijzen, een inspirerende en charismatische man genaamd S.N. Goenka, is aangewezen om Vipassana terug te brengen naar India en vervolgens de rest van Azië en de Westerse wereld. Zijn lessen volgden wij gedurende deze tien vaak pijnlijke maar vooral ook prachtige dagen.

Alvorens je wordt toegelaten tot de cursus moet je beloven je aan vijf voorschriften te houden. Voor de duur van de cursus dien je je te onthouden van:
- het doden van elk levend wezen (en er waren veel muggen!)
- stelen
- alle sexuele activiteiten (gelukkig waren de mannen en vrouwen gescheiden..)
- liegen
- alle verdovende middelen (inclusief koffie en sigaretten)

Verder mag je niet praten, niet lezen en niet schrijven en dien je je volledig aan het door het centrum vastgestelde rooster te houden. Je weet waar je aan begint en commiteert je dan ook aan een verblijf van tien dagen en belooft niet eerder weg te gaan. De enige communicatie die mogelijk is is op vastgestelde momenten met de leraar en gedurende de hele cursus kun je met praktische vragen bij de service medewerkers terecht (zij zijn mensen die de cursus al hebben gedaan en nu vrijwillig service geven aan nieuwe cursisten).

Ik vond het spannend, was een beetje zenuwachtig - alsof ik een belangrijke presentatie moest gaan geven waar veel van afhangt. Maar ik had er ook vooral heel veel zin in, ik was benieuwd. Op de vroege avond voor de eerste dag gaf ik Ramon een laatste kus en werden de mannen en vrouwen gescheiden. Snel daarna ging ook de tijd van 'noble silence' in. Noble silence betekent stilte van lichaam, stem en geest. Elke vorm van communicatie met andere studenten - zoals ook gebarentaal of het schrijven van briefjes - is verboden. De stilte ging in en werd niet verbroken tot tien dagen later toen de lunch werd opgediend.

Ik zag een beetje op tegen niet mogen lezen of schrijven, maar het enorm intensieve rooster hield je van 4 uur 's ochtends tot 9 uur 's avonds continue bezig. Het was erg hard werken en geen moment heb ik enige andere activiteit gemist. De dagen waren intensief en compleet.

Het dagelijkse programma was als volgt:
4:00 Wake-up bell
4:30 - 6:30 Meditatie
6:30 - 8:00 Ontbijt en Rust
8:00 - 9:00 Groep Meditatie
9:00 - 11:00 Meditatie
11:00 - 12:00 Lunch en Rust
12:00 - 13:00 Vragen aan Leraar en Rust
13:00 - 14:30 Meditatie
14:30 - 15:30 Groep Meditatie
15:30 - 17:00 Meditatie
17:00 - 18:00 Theepauze en Rust
18:00 - 19:00 Groep Meditatie
19:00 - 20:15 Teacher Discourse (video met lessen van Goenka)
20:15 - 21:00 Meditatie
21:00 Vragen aan leraar
21:30 Licht Uit

Voor douchen en het wassen van kleding konden de rustpauzes in de ochtend en namiddag worden gebruikt.

De eerste drie dagen werden gebruikt voor de techniek van Anapana. We leerden ons focussen op onze ademhaling door de neus en moesten ons concentreren op onze neusgaten en het kleine stukje huid daaronder. Hele bedrijven ben ik opgestart in de tussentijd, ik heb een appartement ingericht en een reis naar Tibet gepland. Steeds weer kwam ik erachter dat ik er alweer in was geslaagd me vele tientallen minuten niet op mijn neus te concentreren maar volledig bezig was met vanalles plannen in de toekomst. Er waren drie dagen nodig om mijn (bijna) volledige aandacht scherp te houden, in dit geval op mijn neus.

De reden waarom je je op je ademhaling moet richten is omdat ademhaling sterk in verband staat met je geest en mentale onzuiverheden. Als je geest geconcentreerd genoeg is, wordt deze scherp genoeg om sensaties te kunnen voelen. Eerst op het kleine stukje huid tussen je neus en je bovenlip en vervolgens op de rest van je lichaam. Op dit moment (vanaf de vierde dag) begonnen de lessen in Vipassana.

Je komt er al snel achter dat je reageert op de sensaties die je voelt. Je creëert aversie op het moment dat je een onprettige sensatie voelt, bijvoorbeeld pijn of intense warmte, en creëert verlangen wanneer je een prettige sensatie voelt zoals een licht tintelend gevoel of een briesje op je gezicht. Aversie en Verlangen, twee onzuiverheden van je geest..

Zodra verlangen leidt tot gehechtheid (aan iets dat ook niet blijft) en zodra aversie leidt tot negativiteit of conflict, zit je in de problemen en voel je je ellendig.

Wat je leert in Vipassana is niet te reageren met aversie of verlangen op de sensaties die je voelt. Je merkt dan dat de sensaties vanzelf verdwijnen. Alles wat opkomt verdwijnt. En zo is het ook met de onzuiverheden in je geest. Een gevoel van boosheid komt op en - wanneer je besluit hier niet op te reageren - gaat vanzelf ook weer weg. Een gevoel van lust komt op en - eveneens wanneer je besluit hier niet op te reageren - gaat vanzelf ook weer weg. Zo is het met alles. De (levens)kunst is dat je je niet ellendig gaat voelen door je eigen gedachten.

Dit is intellectueel allemaal vrij makkelijk te begrijpen, maar het zuiveren van de geest kan alleen gerealiseerd worden met de wijsheid van de ervaring die voortkomt uit serieuze, intensieve oefening.

Een begin van deze ervaring werd mij duidelijk na een aantal pijnlijke uren zitten waarbij we ons lichaam van kruin tot tenen bestudeerden, bewust van alle mogelijke sensaties. Vanaf dag vier mochten we gedurende de groep meditaties (drie keer 1 uur per dag) niet meer bewegen. Eenmaal een houding gekozen (waarin we vrij waren zolang rug en nek maar recht waren), mocht je deze het gehele uur niet meer veranderen. Een uur lang geen benen strekken, handen bewegen of krabben aan een muggenbult.. Ik had pijn, heel veel pijn.

En inderdaad, mijn geest en lichaam gingen reageren. Allerlei afleidingstechnieken werden in gang gezet. Mijn hoofd was alleen maar bezig met de pijn. Ik vroeg me af hoe lang ik nog moest blijven zitten, ging het tikken van de klok tellen en minimale bewegingen maken in de hoop de pijn iets te verzachten. Niets hielp en een uur leek wel een hele dag! Een enorme opluchting was het als de assistent leraar de geluidsinstallatie aanzette. Wanneer we het chanten (zingen) van Goenka hoorden wist ik dat het eindig was en niet meer lang kon duren.

Na een dag of twee heel veel pijn besloot ik dat dit zo niet verder kon. Aangezien de pijn niet minder leek te worden - ik oefende verschillende houdingen voor steeds ongeveer een half uur gedurende de uren dat we wel mochten bewegen - en ik nog vier dagen moest blijven zitten, moest ik iets anders bedenken. Ik besloot me volledig te concentreren op het niet reageren op de verschillende sensaties - de pijn te voelen zoals hij was. Tenslotte was dit ook wat ons verteld was te doen..

Waar begon de pijn? Waar eindigde deze? Waar zat de kern? Al leek de pijn 'permanent' (en dus alles behalve 'impermanent', zoals Goenka ons had verteld), het bleek na een tijdje dat elke keer wanneer ik na een toer door mijn lichaam weer terug kwam op dezelfde plek, deze pijn was veranderd of inderdaad soms was verdwenen. Dit verraste me. Maar het klopte met de lessen; alle sensaties zijn impermanent. Ze komen op en gaan weer weg..

Het moet ergens op de achtste dag zijn geweest dat ik me na een uur realiseerde dat het opeens voorbij was. Ik had rustig en ontspannen gezeten en geen problemen ondervonden. Dit terwijl ik kon concluderen zeker de helft van de tijd pijn te hebben gehad. Ik kon deze moeiteloos observeren en niet reageren. De techniek klopte en ik begon de voordelen door mijn eigen ervaring te begrijpen. Dit betekende echter niet dat ik nu klaar was en alles moeiteloos ging. Een aantal van de daarop volgende uren kenden weer veel moeilijke momenten waarop ik mezelf weer op allerlei manieren zag reageren. Oefening baart kunst..

Nu lijkt het misschien dat beoefenaars van Vipassana inactief worden, doordat je leert niet te reageren op sensaties in je lichaam. Niets is echter minder waar. Je kan nog steeds sterk fysiek of verbaal reageren wanneer dit nodig is, maar dit zonder bijvoorbeeld in woede uit te barsten. Zodra er negatieve gevoelens, zoals woede, lust, angst of andere onzuiverheden opkomen in je geest, gebeuren er twee fysieke dingen. De één duidelijk en de ander op een subtieler niveau. De ademhaling verliest het normale ritme en wordt sneller of harder. Pas als de onzuiverheid in je geest weg is wordt deze weer normaal. Op een subtieler niveau gebeurt er iets met de sensaties in je lichaam en voel je bijvoorbeeld dat je hart sneller gaat kloppen of je voelt hitte, transpiratie of spanning.

Op abstract niveau is het moeilijk onzuiverheden in je geest te voelen, maar waneer je je bewust bent van wat er met je lichaam gebeurt wanneer deze onzuiverheden opkomen, dan kun je deze observeren in plaats van er blind op te reageren. Vipassana maakt mensen niet minder actief, maar juist actiever. Het enige dat wegvalt is de gewoonte om blind te reageren.

Ik sliep in een slaapzaal met 4 vrouwen, toevallig nog een Nederlands meisje, een Amerikaanse en een Nederlands/Italiaans meisje opgegroeid in Kenia. Gelukkig had ik met alledrie vantevoren al even kunnen praten en wist ik een heel klein beetje wie mijn kamergenoten waren. Ramon sliep op een kamer met 2 Nepali en een Hongaar. Het was bijzonder toen op de tiende dag de stilte werd verbroken, bijzonder om elkaar aan te kunnen kijken, ervaringen te kunnen delen. Het viel op dat vrijwel iedereen veel moest lachen! Het meest bijzonder was het om Ramon weer te kunnen zien, elkaar te kunnen aanraken..

Het was een prachtige ervaring en ik ben dan ook heel blij dat we het hebben gedaan. Ik heb er echt van geleerd en hoop dat het me lukt deze techniek in mijn leven in te passen. Ik weet dat het sterkt, het maakt je dapper en gelukkiger.

Van ome Kees kregen wij de volgende vraag mee op reis:

'Wat is dè waarheid?'

Een ding weet ik zeker; als men zich bewust wil zijn van de waarheid in zijn totaliteit, dan moet men zich bewust zijn van zowel de waarheid van buiten alsook de waarheid van binnen. Ik heb ontdekt dat mijn tiendaagse ervaring een enorme bijdrage heeft gegeven bij mijn bewustwordingsproces van de waarheid van binnen.

Tante Marijke vroeg ons:

'Hoe leer je jezelf kennen?'

Na Vipassana begrijp je jezelf niet alleen op intellectueel niveau, maar ook uit ervaring. Je leert de waarheid kennen van het fenomeen van lichaam en geest dat je bent gaan zien als 'ik' of 'van mij'. Know thyself! Ik heb mezelf beter leren kennen in deze tien intensieve dagen..