13.000 kilometer sneeuw

Sinds drie weken verplaatsen we ons van oost naar west, eenentwintig dagen, bergen sneeuw, dertien duizend kilometer. Langzaam terug naar het Westen.

De aankomst in Vladivostok, met de boot vanaf Japan, was alsof we een filmset binnenkwamen uit de koude oorlog, surrealistisch. De Eastern Dream Ferry waar we twee dagen op meevoeren brak zich een weg door het krakende ijs en in de verte doemden in de nevel grijze marineschepen op. Een uur lang kwam het wazige beeld van de haven langzaam dichterbij.

Toen onze boot de kust had bereikt kwam een aantal douanebeambten met dikke gewatteerde legerjassen en grote bontmutsen aan boord om het schip te vrijwaren. Na ongeveer een uur mochten we van boord en zetten we voet aan wal op Russische gronden.

"Welcome to the Russia!" riep een grote Rus met alweer een enorme bontmuts ons toe, toen we in de rij stonden bij de paspoortcontrole (en het klonk eigenlijk meer als "Wèlcom to Dorròsja!" ). Op 19 januari werd ons visum gestempeld bij de Russische douane in Vladivostok.

Het treinstation van Vladivostok bevindt zich direct achter de marine terminal en we gingen dan ook meteen op zoek naar een treinkaartje voor de langste treinrit ter wereld; Een tocht aan boord van 'de Rossiya' van Vladivostok naar Moskou, beter bekend als 'De Trans Siberië Express'. Dezelfde dag konden we niet meer vertrekken, maar voor een dag later waren er nog plaatsen vrij. We boekten onze duurste tickets van de hele reis - een privé coupé voor ons alleen - en gingen vervolgens op zoek naar een guesthouse.

Een norse blonde dame van midden dertig stond achter de balie van Hotel Moryak (volgens Ramon leek ze precies op een receptioniste van een hotel in Gerlos in 1989 - zelfde kapsel, zelfde bril) en had nog 1 kamer vrij, op de zesde verdieping. De kamer was duur, zo'n vijftig dollar en de trap hoog, maar we waren moe en besloten te blijven. Toen we door wat stellingen van een verbouwing in de gang onze kamer op de bovenste verdieping hadden bereikt bleek dat we het mooiste uitzicht hadden over de haven van Vladivostok en de kamer was heerlijk warm. De norse dame werd vergeven.

Het eerste beeld van Vladivostok was meteen helemaal wat we ons bij Rusland hadden voorgesteld; sneeuw, ijs, bontmutsen en bontjassen. Mannen met verweerde gezichten en sigaretten in hun mondhoek. Slanke meiden op enorme naaldhakken (in de sneeuw!) en grote of strakke glitterende mutsen, en vrouwen van middelbare leeftijd met maatje 52. Als de meiden ergens binnen komen en jassen en mutsen gaan uit, komen er lange glitternagels, superstrakke broeken en rokjes, ingevlochten haar en opvallend veel geknipte pony's voorbij - veelal hoogblond of rood geverfd. Haast zonder uitzondering houden de vrouwen hier van veel 'glitter & glamour'!

Onze trein vertrok pas laat de volgende dag en we hadden dus nog wat tijd om Vladivostok in ons op te nemen. We liepen een stuk de zee op (!) en kwamen daar, naast een aantal vastgevroren schepen, ook een mooie zeemeermin tegen. Verder bezochten we de S-56, een onderzeeër die tijdens de tweede wereldoorlog een tiental vijandelijke schepen tot zinken heeft gebracht en nu is ingericht als museum. Er werkten welgeteld drie mensen en er was, naast ons, geen enkele andere bezoeker. De man die de uitgang bewaakte was gezellig en we kletsten nog een kwartiertje met hem in de warmte van het schip alvorens we de ijzige kou weer ingingen. De kou is hier echt onwerkelijk. De eerste vijf minuten gaat het nog prima en dan opeens gaan je wangen zeer doen, je neus en je kin en na tien minuten moet je echt even naar binnen.

De keuken van de Russische treinen heeft niet zo'n beste reputatie en dus gingen we ook nog even naar de markt. Met zakken vol fruit, groenten, brood, kaas, een enorme koek met amandelen en honing die me deed denken aan het einde van de ramadan, een pot augurken en een pot nescafé installeerden we ons om acht minuten voor tien voor een kleine week in treinstel nummer zeven.

Onze provodnik (het Russische woord voor conducteur), een jonge man met een grote ondefinieerbare tatoeage in zijn nek, had een slecht humeur en leek een beetje gespannen. We moesten wachten met instappen, maar hadden geduld. Met een grote, licht aangeschoten, Rus praatten we nog wat op het perron en na een minuut of vijf mochten we naar binnen. Helaas is, alle moeite ten spijt, het humeur van onze jonge provodnik de volledige reis niet verbeterd.

De dame van het restaurant was gelukkig een prachtvrouw, rond de veertig schat ik haar. Ze was zo rond als een knuffelbeer, verloor geen minuut haar energie en enthousiasme als we haar Russisch nog steeds niet begrepen en legde het menu keer op keer opnieuw, uiteraard in het Russisch, voor ons uit. Ze vond ons grappig en wij haar ook en iedere dag lachten we samen en was het dus niet moeilijk voor ons te ontdekken dat ze op deze relatief jonge leeftijd al de helft van haar tanden miste. Het menu bleef helaas eenzijdig en mijn darmen waren het na al die Aziatische keukens alles behalve eens met de in boter gebakken aardappelen die, naast koude erwtjes en maïs, het enige waren op het menu dat ik kon eten. Af en toe vonden we, op de stationnetjes waar we kort stopten, nog deegflappen met witte kool of soms zelfs een vers brood, maar het merendeel van het aangeboden voedsel droop helaas van het vet. Onze meegebrachte boodschappen bleken dus aardig noodzakelijk, wilden we onze darmen een beetje rustig en onze geest een beetje helder houden.

Onze eerste volle dag in de trein. 's Ochtends als we wakker worden is het buiten -21 graden en binnen +24. Uitgestrekte sneeuwlandschappen, mooie houten huisjes in blauw, groen en grijs, jonge witte berkenbomen tegen een strakblauwe hemel trekken aan ons voorbij. De avond valt en het kwik zakt naar -25 graden. Ramon sprint naar buiten en komt terug met chips, bier en pompoenpitten. Wanneer de trein 's nachts stopt op een stationnetje ben ik vaak blij als ik wakker ben en even naar buiten kan kijken. We rijden van de ene filmset in de andere. Vrouwen met lange bontjas en zaklamp zoeken hun weg, Militzia met bontmutsen, de geur van kolen.. De maan gaat onder en kleurt oranjerood.

We sliepen niet zo goed de eerste nacht, harde smalle bedden en veel gehobbel. Het wordt buiten alweer kouder, -32 graden nu, maar binnen blijft het heerlijk iets te warm. Nog altijd genieten we van een strakblauwe hemel, jonge berken en heel veel sneeuw. Het licht is echt prachtig. De zon staat steeds zo laag dat het continu ochtend of avond lijkt. De rivieren zijn volledig dichtgevroren en dienen nu als autoweg. De hele infrastructuur hier in Siberië verandert in de winterse kou.

Wij zijn even de enig overgebleven reizigers in de wagon. De jonge blonde provonitsa (de conductrice die de nachtdienst doet) loopt rond met krulspelden in haar haar. Het is vrijdag en we besluiten iets te gaan drinken in de bar waar wij, naast het vier man sterke personeel, de enige gasten zijn. Naast onze knuffelbeer en een tweede stevige dame die af en toe onze coupé komt binnenwandelen met vette beignets en chips, is er ook een dame met dun mahonierood geverfd haar, een panterbloesje waar ze bijna uitknalt, een bordeauxrood giletje en oma schoenen waar haar vergroeide voeten zich uit proberen te wurmen waardoor een groot aantal naadjes het heeft begeven. De nagels van haar handen zijn perfect gelakt in dezelfde bordeauxrode kleur als haar giletje. Ze is een jaar of zestig. Nummer vier is een enorme Rus (het lijkt soms net of alle Russische mannen minstens een meter negentig zijn). Wat hij hier doet is niet helemaal duidelijk, maar hij maakt duidelijk deel uit van het team in het restaurant. Door zijn postuur lijkt hij in eerste instantie iemand waar je liever geen ruzie mee krijgt, maar hij kijkt steeds nieuwsgierig naar ons en als ik terug kijk kijkt hij snel de andere kant op. Even, na een minuut of twintig, lacht hij verlegen en zie ik dat ook hij het merendeel van zijn tanden mist.

De derde dag van deze langste treinreis ter wereld (of de vierde wanneer je de voor toeristen meest gebruikelijke route van west naar oost neemt) is normaal gezien het hoogtepunt van de reis. Je komt dan namelijk aan bij het Baikal meer, het grootste zoetwaterreservoir ter wereld, wat in niet bevroren staat een prachtige blauwgroene verschijning is. Ons uitzicht was in deze extreme weersomstandigheden een enorme gladde bevroren en besneeuwde vlakte.

Iets voordat we aankwamen bij het meer stopten we nog een klein half uur in Ulan Ude, een knooppunt op de route waar ook treinen richting Ulan Baatar in Mongolië vertrekken. Het was mooi om de gezichten van de mensen op dit station te zien; blanke huid met platte wangen, pikzwarte haren en spleetvormige ogen. Alsof we weer even in de bergen van Kyrgyzstan waren.

De dorpjes onderweg bestaan vaak volledig uit Hans & Grietje achtige houten poppenhuisjes, zo mooi. Bij Slyudyanka, zo'n vier duizend kilometer nadat we uit Vladivostok zijn vertrokken, verruilt de helder blauwe lucht zich voor een grijze sluier die niet meer weggaat totdat we Moskou drie dagen later bereiken. We zien de vage contouren van fabrieken in de mist en treinwagons vol boomstammen voorbij trekken.

Ik was erg benieuwd naar Irkutsk, maar de erg triest ogende vervallen betonnen flats van de voorsteden maken me een beetje weemoedig. Ze lijken op de flats in de buitenwijken van Tashkent (de hoofdstad van Oezbekistan waar we ruim een jaar geleden doorheen trokken), ooit met goedkope materialen en zonder elk overbodig detail gebouwd in de jaren tachtig en sindsdien nooit meer onderhouden. We zien opeens muren vol graffity en, ondanks een aantal grote huizen, ziet het er hier erg armoedig uit. Aangekomen op het station van Irkutsk loopt een jonge man in korte broek, T-shirt en slippers bij -20 graden naar het stationswinkeltje. Dit moet vodka zijn!

Het grootste treinstation van Siberië is dat van Novosibirsk. Het is -22 graden en we stoppen hier veertig minuten. Genoeg tijd dus om samen even op pad te gaan. Het station is prachtig, eerder een museum dan een station. Hoge plafonds, prachtige kroonluchters en luxueus vormgegeven trappenhuizen. De uitdrukkingen op de gezichten van de mensen die we hier tegenkomen zijn echter triest, onverschillig of ronduit chagrijnig. Ik bedenk me dat ik meteen als we thuis zijn het veel geprezen boek van Alain de Botton wil lezen, 'De architectuur van het geluk', wat al een jaar of vier ongelezen op de boekenplank (en nu in de doos) staat. Ik zal jullie niet vervelen met wat ik allemaal denk van de Russische politiek en van het effect wat dat moet hebben op het gemoed van de mensen hier, maar alleen al van het kijken naar de huizen waarin deze mensen hier in de grote Siberische steden moeten wonen word ik verdrietig.

Na ruim zes dagen komen we aan het begin van de avond aan op het Yaroslavsky treinstation in Moskou. Het metrostation, dat zich naast het treinstation bevindt, hebben we snel gevonden. Het lijkt op een grote menselijke bijenkorf die in één keer volledig leegstroomt. Zo veel mensen komen er met een enorme snelheid uit, dat we het in eerste instantie moeilijk te ontdekken vinden hoe wij er ìn kunnen geraken. Na even rondlopen blijkt de ingang zich aan de achterkant van het stationsgebouw te bevinden. Iedereen in Moskou lijkt haast te hebben en het ziet er uit alsof een grote snelwandelwedstrijd zich afspeelt op de stoepen van de stad. Wij hebben nog geen dag nodig om ons aan dit ritme aan te passen. Voor gewoon wandelen is het hier echt veel te koud. Binnen tien minuten moet je zorgen dat je weer binnen bent, waar dan ook.

Op het Rode Plein, waar de bekende en sprookjesachtig fel gekleurde Sint Basilius kathedraal staat waar je je ogen bijna niet vanaf kunt houden ligt ook het Mausoleum van Vladimir Lenin. Een plek die je, wil je Moskou en daarmee ook Rusland een beetje leren kennen, niet onbezocht kunt laten vonden wij.

Alvorens we naar binnen mochten moesten we eerst door een veiligheidscontrole, zo'n twee honderd meter bij de ingang vandaan. Daar aangekomen was de straat met tijdelijke hekken afgezet en liet een dame in legeruniform ons eerst nog even in de extreme kou een extra blok omlopen voordat we in de rij mochten gaan staan. We vroegen haar waarom, aangezien we na deze wandeltocht op hetzelfde punt, maar dan aan de andere kant van het hek waar zij de doorgang van versperde, zouden uitkomen. Ze haalde haar schouders op en gebaarde ons nog een paar keer dat we moesten omlopen. De toevoeging van deze extra vijfhonderd meter aan de tocht naar de ingang van het mausoleum had absoluut geen andere functie dan het tentoonspreiden van macht, het ervoor zorgen dat je je moet onderwerpen aan de Russische autoriteit.

Terwijl wij een minuut of tien langzaam stonden aan te schuiven in de rij kwam er een nieuwe groep mensen aan waarvan de vrouwen er een dagtaak aan overhielden hun nieuw verrijkte kapitaal tentoon te spreiden in extreem lange bontjassen, blinkende juwelen, bol geföhnde kapsels en veel te veel make-up. Er werd voor deze net aangekomen groep een tweede poortje geopend en de mensen die reeds in de rij stonden moesten alweer iets langer wachten. Ik vroeg me af wat Lenin hiervan gevonden zou hebben.

Weer een minuut of vijf later en een paar tenen zonder gevoel verder was het eindelijk tijd voor ons om door de controlepoortjes te lopen. "Wait!", gebood de bewaker mij dwingend - terwijl ik al wachtte en het dus absoluut lachwekkend was dat deze jonge militair het nodig vond dit in mijn oor te schreeuwen - bij de slecht werkende metaaldetector. Ik vertelde hem rustig dat hij zich geen zorgen hoefde te maken aangezien dat precies was wat ik al deed, wachten. De metaaldetector piepte niet, ondanks mijn stevige bergschoenen vol met metalen haakjes en oogjes.

De bewakers in het mausoleum lijken recht uit een concentratiekamp komende wassen beelden. Het eerste wat je hoort is een keihard en dwingend "SSSST!", terwijl je niet het idee hebt dat er iemand was die iets zei. Terwijl je binnen gaat via een trap en bezig bent je muts af te zetten en je handschoenen in je zak te doen begint 1 van de 'wassen beelden' opeens ernstig dwingende gebaren te maken die je erop wijzen dat je je muts af moet doen en je handschoenen uit - waar je zojuist reeds mee bezig was. Nog geen tien seconden later, terwijl je nog net je laatste handschoen in je zak aan het doen bent, komt het volgende 'wassen beeld' in beweging en maakt je duidelijk dat je onmiddellijk je handen uit je zakken moet halen. Op dit moment ben je de trap afgelopen en loop je een donkere, lichtelijk angstaanjagende (met al die strenge 'wassen beelden' ) gang in. Vervolgens treed je de vierkante ruimte binnen waar Lenin's overleden lichaam, gebalsemd en wel, al vanaf 1924 te bezichtigen is.

Je hebt koude handen (het was buiten -24 graden, en daar kunnen geen handschoenen tegenop) en houdt met je linkerhand even de vingers van je rechterhand vast, een seconde misschien. Direct maakt de bewaker, alweer zo'n bleke ongelukkig ogende zeer strenge jonge man die er uit ziet als een wassen beeld, je duidelijk dat er maar 1 manier is waarop je je handen mag houden wanneer je aanwezig bent in het Mausoleum van Lenin, armen en handen uitgestrekt naast je lichaam, punt. Het doet me denken aan het belachelijke mechanische loopje van George W. Bush.

Je mag hier niet stilstaan, geen seconde. Niet stilstaan in een mausoleum.. Hoe kun je, als je dat zou willen, een overleden persoon, staande bij zijn graf, eren, gedenken, waarderen, om hem rouwen, wanneer je niet even mag stilstaan? Dit is een onmogelijke vertoning.

En dan het lichaam van Lenin.. Zijn hoofd lijkt als van een wassen beeld, maar zijn lichaam is echt dat van een dood mens, met ingevallen borstkas waar het leven uit is verdwenen. Wat is dat toch, dat mensen een lichaam willen behouden? De mens is vertrokken. Het lichaam is een overblijfsel, afval, dat vergaat. Als het nog nodig was zou de natuur er wel voor zorgen dat het behouden bleef.

In totaal zijn we denk ik ongeveer een minuut binnen geweest, langer was ook niet mogelijk al zouden we dat hebben gewild. Maar ik was heel blij toen ik buiten stond, een minuut was echt heel erg lang in deze vreselijke omgeving die mijn lichaam van een enorme hoeveelheid energie ontdeed.

Nadat de route ons verplicht langs een heel scala aan graven van voormalig Russische leiders - waaronder onder andere het graf van Joseph Stalin - leidde, tastten we diep in onze buidel voor een prijzig entreebewijs voor het Kremlin, direct naast het Rode Plein gelegen.

Naast het centrum van de Russische politiek en de woonplaats van de Russische minister president was het Kremlin ook lang het centrum van de Russisch Orthodoxe kerk. De vier kerken binnen de muren van het Kremlin, die vol hangen met de mooiste iconen en heel anders van vorm zijn dan alle kerken die ik tot nu toe heb gezien (namelijk vierkant), zijn prachtig.

Gelukkig hadden we nog een aantal dagen visum over en dus besloten we de nachttrein naar Sint Petersburg, het voormalige Leningrad, te nemen. We sliepen in een prachtig oud vervallen pand en bezochten - één van de vele gebouwen van - de beroemde Hermitage. Het is voor een gewone bezoeker zoals wij onmogelijk te pogen het gehele museum te zien, zelfs één gebouw is nog te veel. Wij besloten ons te concentreren op de kunst van Centraal Azië en het Verre Oosten, de regio waar we tijdens deze reis zijn geweest. Het was leuk te ontdekken dat het Registan in Samarkand er nu een stuk beter uit ziet dan in de negentiende eeuw!

Op 1 februari verliep ons Russische visum en trokken wij met de bus de grens met Estland over, een van de meest recente EU lidstaten. De hoofdstad Tallinn heeft een sprookjesachtig en prachtig bewaard gebleven middeleeuws centrum en het was ons gelukt een huiselijk kamertje in een guesthouse in dit mooie centrum te vinden. Al een uur nadat we waren aangekomen hadden we afgesproken met Tiia en Baldur, alweer twee bekenden van Joost, met wie we ons met lange gesprekken tot midden in de nacht hebben vermaakt. De volgende dag heeft Baldur ons een rondleiding door de stad gegeven en vertrokken we eind van de middag met de bus naar Riga, de hoofdstad van Letland. Riga is niet zo mooi als Tallinn, maar ook zeker de moeite waard.

Vervolgens reisden we door naar Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, waar we te gast waren bij Sam, een gezellige Thai die de bedden van zijn massagesalon gratis voor ons beschikbaar stelde voor de nacht. Dertien jaar lang was hij een boedhistische monnik en studeerde hij Oosterse Filosofie aan de universiteit van Delhi in India. Recentelijk heeft hij echter besloten dat het gezinsleven hem toch meer trekt dan een leven volledig gericht op spiritualiteit. Het was een hilarische belevenis met hem te gaan dansen in een van de nachtclubs in Vilnius. Hij was zo enthousiast en nieuwsgierig naar alles wat uitgaan, meisjes en versieren aangaat dat het was alsof we een jongen van zestien moesten uitleggen hoe het spel van de liefde in zijn werk gaat. We hebben er enorm van genoten hem te observeren en te adviseren.

De volgende dag namen we de nachtbus naar Berlijn, waar we gisteren ochtend zijn aangekomen. Een toepasselijk eindpunt van onze terugreis van oost naar west. Nog even en we zijn weer thuis..