De mensen van Myanmar

Eind september beleefden we onze laatste week in China in Kunming, de hoofdstad van de Zuidelijke provincie Yunnan. Een tijd die we wilden gebruiken om beslissingen te nemen over het verdere verloop van onze reis.
Een jaar lang was de weg die we tijdens het reizen aflegden en alles wat we 'per toeval' meemaakten voor ons belangrijker dan het bezoeken van een specifieke plaats. En al besloten we al eerder dat een jaar reizen voor ons niet lang genoeg bleek, er komt een tijd van reflectie, een tijd van afronding en je klaarmaken voor iets volgends. Toen we aan onze reis door China begonnen in juli besloten we dat deze tijd zou beginnen wanneer we dit enorme land zouden verlaten.

Op datzelfde moment eind september las ik een stukje in mijn agenda - iets wat ik een hele tijd geleden heb opgeschreven toen ik een artikel las dat ging over leven met de seizoenen. De woorden die ik had opgeschreven waren als volgt:

6 okt. - 6 nov.
Balans opmaken, beschouwen en beoordelen, ordenen. Leef op het diepste niveau van het bestaan, als een zwangere vrouw: zuiver en vol rustige verwachting. Discipline komt dan vanzelf.

Het lezen van dit stukje hielp me een beetje want - al voelde de tijd rijp voor het opmaken van een balans, beschouwen, beoordelen en ordenen - ik vond het nog even moeilijk om 'vol rustige verwachting' te zijn. Na het herlezen van deze woorden besloot ik dat dat mocht en we niet direct 'resultaten hoefden te boeken'. Ik vertrouwde erop dat de discipline daarvoor vanzelf zou komen.

Voor de planning van onze verdere reis stond één ding vast; op 22 oktober zou mijn moeder naar Bangkok komen - haar eerste reis naar Azië, waar ik nu al naar uitkeek om die samen met haar te beleven. We moesten dus op tijd in Thailand zijn. Voor de rest was alles nog - redelijk - vrij in te delen. We besloten een korte termijn planning te maken voor de komende maand 'naar en in Thailand' en een middellange termijn planning voor de 'staart van onze reis' die daarop zou volgen.

Eén van de landen die erg hoog op ons verlanglijstje stond was Myanmar, ook wel bekend als Birma. Het is een prachtig land waarvan de bevolking behoort tot de armste van Azië. Het Theravada Boedhisme (een traditionele vorm van boedhisme) is de meest voorkomende religie en het land beschikt over duizenden - vaak letterlijk - schitterende tempels. Verder lag het perfect op de route tussen Kunming en Bangkok en zou je dus zeggen dat het bijna voor de hand liggend was onze route door Myanmar te vervolgen. Echter was deze keuze voor ons niet direct evident.

Naast het bovenstaande is Myanmar ook een land met een complex en erg pijnlijk verleden èn heden.

Na de kolonisatie door de Britten in de negentiende en twintigste eeuw en een tijdelijke verovering door de Japanners is Myanmar sinds 1948 onafhankelijk. Helaas heeft ook dit de mensen weinig positiefs gebracht.

In 1962 werd Myanmar een militaire dictatuur en in 1974 werd het een éénpartijstaat. De eerste vrije verkiezingen werden gehouden in 1990 en gewonnen door de 'National League for Democracy', aangevoerd door Aung San Suu Kyi. De uitslag werd echter niet erkend door de militaire heersers. Sindsdien worden veel voorstanders van de democratie en aanhangers van Aung San Suu Kyi gevangen gehouden en staat zij zelf sinds haar verkiezingsoverwinning, zo'n twintig jaar geleden, vrijwel voortdurend onder huisarrest.

Dit alles heeft vele regeringen en reisorganisaties wereldwijd doen besluiten een boycot in te stellen voor alle activiteiten die Myanmar betreffen. Door zaken te doen met het land of er reizigers naar toe te sturen zou volgens hen namelijk alleen het totalitaire regime gebaat zijn. Zelfs Aung San Suu Kyi heeft in de jaren negentig meerdere malen opgeroepen het land (nog) niet te bezoeken.

Wat te doen? Was de grote vraag die ons een week lang bezig hield.

Het is onvermijdelijk het land te bezoeken zonder de regering financieel te steunen, dat stond vast. Alleen al door de aanschaf van het visum van twintig dollar zorg je ervoor dat de regering geld ontvangt. Verder is er een groot aantal zaken waar in meerdere of mindere mate belasting over wordt geheven, wat uiteraard wederom bij de regering terecht zal komen.

Nadat we deze en nog een aantal andere punten die de boycot ondersteunen op een rijtje hadden gezet vonden we het nodig ons af te vragen wat het met de mensen doet wanneer alles en iedereen blijft besluiten het land en dus de bevolking te negeren. Wat gebeurt er allemaal niet wanneer de mensen besluiten weg te blijven?

Door wat berekeningen te maken kwamen we erachter dat het ons als onafhankelijke reizigers zou moeten lukken zeventig tot tachtig procent van het geld dat we in Myanmar zouden besteden bij de lokale bevolking terecht te laten komen (door bijvoorbeeld alleen in privé hotels te overnachten, onze inkopen te doen bij kleine lokale handeltjes en gebruik te maken van lokale mensen voor het regelen van vervoer). We hoefden dan eigenlijk niet echt iets aan te passen in onze manier van reizen en konden toch de lokale bevolking steunen. Voor georganiseerde reizen ligt deze verhouding volledig anders.

Ik herinnerde me een uitspraak van een man uit Cambodja, die over de boycot van Myanmar het volgende had gezegd; "Please, don't boycot them! I know what it's like." De woorden van deze man bleven in mijn geheugen hangen en ik besefte me daardoor steeds opnieuw dat de mensen van Myanmar er nooit voor hebben gekozen volledig geïsoleerd van de rest van de wereld te moeten leven. Het is voor ieder mens belangrijk te kunnen praten over wat je bezig houdt en het gevoel te hebben dat je - ondanks de onderdrukking van je eigen regering - een stem hebt die in de wereld gehoord wordt.

Ik dacht terug aan onze onmoetingen met de mensen van Iran, nu ruim een jaar geleden. Zo blij waren ze hun meningen te kunnen delen met mensen uit andere delen van de wereld. Te kunnen laten zien hoe ze echt zijn en wat ze echt belangrijk vinden, los van wat er in de wereldmedia allemaal over hen wordt geschreven.

We besloten te gaan.

Het aanvragen van ons visum op het consulaat van Myanmar in Kunming duurde iets langer dan verwacht waardoor ons totale verblijf in Myanmar maar een kleine twee weken zou zijn. Een kleine twee weken waarin we een enorm respect hebben gekregen voor de mensen van Myanmar, waarin onze emoties zijn gevoed en we een reisgevoel hebben gekregen dat vergelijkbaar moet zijn met dat van reizigers in het Azië van het midden van de vorige eeuw.

De eerste beelden van Myanmar zagen we vanuit het vliegtuig, toen de landing werd ingezet en een prachtig groen landschap zichtbaar werd met duizenden palmbomen en honderden witte en gouden pagoda's, her en der over het land verspreid. We landden op de kleine luchthaven van Mandalay, waar de mannen die we daar tegenkwamen gekleed waren in longyi's (geruite doeken van katoen die ze als een soort rok om hun middel en benen knopen) en de vrouwen hun gezichten hadden ingesmeerd met thanakha (een houtmengsel waarvan wordt aangenomen dat het beschermt tegen de zon en wat tegelijkertijd als een soort make-up wordt gebruikt). Het was rustig op de luchthaven. De weinige mensen die we er tegenkwamen lachten vriendelijk naar ons en een enkeling kwam enthousiast een praatje met ons maken. Ik was direct blij dat we hiernaar toe waren gekomen en zo benieuwd wat de komende weken ons zouden brengen.

In Mandalay huurden we een brommertje van Wen, een gezellige man die we tegenkwamen op straat, en besloten we als eerste op zoek te gaan naar 'The Moustache Brothers'. De drie broers hebben van grappen maken hun beroep gemaakt waarbij de omstreden regering niet buiten schot wordt gehouden. Het behoeft waarschijnlijk weinig uitleg dat hierdoor hun leven - in een land waar vrijheid van meningsuiting met harde hand wordt bestreden - vaak alles behalve makkelijk is.

We werden door Lu Maw met een brede lach verwelkomd, in een open kamer uitkomend op de straat. De kamer zag eruit als een soort lange garagebox die tegelijkertijd dienst doet als woonkamer, slaapkamer, eetkamer, theater voor de dagelijkse optredens en ontvangstkamer voor gasten die er altijd welkom zijn voor een praatje en een kopje thee.

Na de nodige grappen vertelde Lu Maw ons van de arrestatie van twee van zijn broers in 1996. U Par Par Lay en U Lu Zaw werden, wegens het bekritiseren van de regering, veroordeeld tot zeven jaar dwangarbeid na een optreden in het huis van Aung San Suu Kyi in Yangon. Door voortdurende inzet van Amnesty International zijn zij uiteindelijk na een kleine zes jaar vrijgelaten. Sindsdien is het voor de broers verboden op te treden voor de lokale bevolking in hun eigen taal. De regering heeft echter goed begrepen dat de broers een ultiem marketinginstrument zijn om bezoekers naar Myanmar te trekken en laat hun optredens dus enkel toe voor toeristen, vanuit het huis van de broers in Mandalay.

Terwijl we spraken met Lu Maw en onze emoties fluctueerden van vrolijkheid naar triestheid en weer terug, lag zijn stokoude moeder op een paar pallets voor ons te slapen. Haar enkeltjes waren nog dunner dan mijn polsen en af en toe, als ze even wakker werd, wuifde ze zichzelf met een waaier gemaakt van bladeren vermoeid wat koelte toe. 92 jaar oud was ze, vertelde Lu Maw ons toen we ernaar vroegen, 'en stekeblind, haha!' voegde hij er nog even aan toe.

We kregen thee van zijn mooie vrouw (van wie haar gezicht trots siert op de Italiaanse Lonely Planet van Myanmar van 1996) en Lu Maw bood ons een lokale sigaar aan, gemaakt van bladeren (hoofdpijn gegarandeerd). We verlieten het huis en besloten die avond terug te komen voor het dagelijkse optreden. De voorstelling bleek een mengvorm van cabaret, klassieke dans en scherpe kritiek op het totalitaire militaire regime. Het was een beetje een ongeorganiseerd geheel, maar we hebben gelachen!

De daaropvolgende dagen reden we rond in Mandalay en gingen we tussendoor nog eens langs bij de broers voor een praatje. We gingen niet naar het prachtige paleis, dat een prominente positie inneemt in het centrum van de stad. De tien dollar die we moesten betalen om daar binnen te komen zou immers direct in de zakken van de regering terecht komen. Wel gingen we naar de oevers van de rivier en zagen daar pas echt goed hoe arm de lokale bevolking van Myanmar is. Zonder uitzondering kregen we een warme en vaak een beetje verlegen lach van de mensen die we tegenkwamen.

Veel mensen kauwen hier voortdurend op 'betel nut', een soort rode noot met licht oppeppende eigenschappen, gewikkeld in een blad waaraan vaak verschillende specerijen worden toegevoegd zoals limoen, kruidnagels, cardamon en soms ook suiker. Buschauffeurs hebben vaak zakkenvol op het dashboard staan en spugen met grote regelmaat rode fluimen uit het busraampje. Voor sommigen lijkt het kauwen op betel nut hun eerste levensbehoefte te zijn geworden en vele monden en tanden zijn dan ook volledig rood gekleurd.

Het uiterlijk van de mensen hier (inclusief de rode tanden, longyi's en met thanakha beschilderde gezichten) voldoet nog volledig aan omschrijving die George Orwell van hen maakte, toen hij zijn beroemde boek 'Burmese days' schreef over zijn verblijf in het Birma van de jaren twintig van de vorige eeuw.

Vanuit Mandalay reisden we met de lokale bus door naar Bagan, een reis van 145 kilometer die bijna een hele dag in beslag nam. We werden verrast toen de bus plotseling stopte bij een klein kantoortje langs de weg en alle buitenlanders (vier mensen in totaal) moesten uitstappen en hun paspoort moesten laten zien. Er stond een bord naast het kantoortje waarop in het Engels geschreven stond dat alle toeristen ter plaatse tien dollar moesten betalen alvorens zij door konden reizen naar Bagan. Met tegenzin betaalden we en kon de bus met ons erin de weg naar Bagan vervolgen.

Bagan is een regio met meer dan vierduizend tempels waarvan het merendeel zo'n achthonderd tot duizend jaar geleden gebouwd is. We huurden een fiets en baanden ons transpirerend een weg over de stoffige wegen en paden van de droge centrale vlakte waar het kwik gemiddeld zo'n 35 graden celsius aangaf.

Het leukst was het de tempels die een beetje afgelegen lagen te bezoeken. In een van die tempels kwamen we in de koelte van de oude muren een schilder tegen die bezig was een schilderij te maken van duizenden zandkorrels gemengd met een mix van speciale lijm en kleurstof. Wat hij schilderde was een voorstelling van de astrologie van de week, waar de mensen van Myanmar een grote waarde aan hechten zo bleek later.

De dag van de week waarop je bent geboren zegt volgens deze horoscoop veel over je karakter. Zondag staat voor 'garuda' (een mythische vogel), maandag voor 'tijger', dinsdag voor 'leeuw', woensdag ochtend voor 'olifant met slagtanden', woensdagmiddag voor 'olifant zonder slagtanden', donderdag voor 'rat', vrijdag voor 'cavia' en zaterdag voor 'draak'.

Volgens de Chinese astrologie ben ik een draak en Ramon een tijger, maar daar klopt dus niks meer van hier in Myanmar.

De Boedha speelt een belangrijke rol in deze kalender en volgens de legende is hij is op woensdagochtend geboren. Vandaar dat woensdag in twee tekens is opgesplitst; een olifant met- en zonder slagtanden. Onze vrolijke schilder slaakte een kleine vreugdekreet toen ik hem vertelde dat ik, net als de boedha, ben geboren op woensdagochtend en legde ons nog een keer met evenveel enthousiasme uit hoe de verschillende tekens waren gerangschikt op zijn schilderij.

Van Bagan wilden we graag doorreizen naar Pyay - een plaats met een tempel waarin een boedha staat met een enorme gouden bril (!) - maar de jongedame die voor een boekingsbureautje voor reizigers werkte vertelde ons dat het niet mogelijk was hier met het openbaar vervoer naar toe te reizen. We konden alleen terug naar Mandalay, door naar de hoofdstad Yangon of naar Inle Lake, een groot meer. Dat leek ons sterk en dus namen we de kaart erbij en begonnen we verschillende plaatsen op te noemen op de route naar het zuiden.

'Magwe' leek een redelijk grote plaats en moest volgens ons toch zeker wel een redelijk directe verbinding hebben met Nyaung U, het plaatsje waar we ons op dat moment bevonden. In eerste instantie ontkende het meisje dit maar na enig aandringen begon ze toch wat telefoontjes te plegen. Opgelucht vertelde ze ons dat we morgenvroeg om 6 uur naar het busstation konden gaan, waar de bus naar Magwe zou vertrekken. Ze verzekerde ons dat er van daaruit dagelijks vele bussen naar Pyay vertrekken en het dus geen probleem zou zijn nog dezelfde dag door te reizen. We waren blij en fietsten nog een rondje voordat we naar ons guesthouse terugkeerden voor de lekkerste koude douche die ik ooit heb gehad.

In alle vroegte vertrokken we de volgende ochtend naar het busstation (een soort zandbak waar met name koetsen met paarden staan en van waaruit af en toe een bus vertrekt), bond Ramon onze rugzakken op het dak van een oude bus en reisden we vervolgens in een kleine zes uur naar Magwe. Het plaatselijke busstation aldaar bleek een warboel van allerlei boekingskantoortjes en bussen reden af en aan. Het eerste deel van onze reisdag zat erop en het leek in deze drukte inderdaad niet moeilijk een bus te kunnen vinden die ons naar Pyay zou brengen. Vol goede moed stapten we dus op een van de vele boekingskantoortjes af. Vele kantoortjes verder bleek dat iedereen een eigen bus had die om 5 uur zou vertrekken naar Pyay, maar alle bussen bleken volledig volgeboekt!

Nu leek Magwe ons niet zo'n gezellig plaatsje en onze tijd in Myanmar begon te korten. We besloten er dus ondanks de slechte vooruitzichten alles aan te doen onze reis naar Pyay nog op die dag te vervolgen. Eventueel waren we zelfs bereid een taxi te regelen als het echt niet anders kon. Taxi's voor lange afstanden bleken echter in dit deel van het land - waar nauwelijks tot geen toeristen komen - niet te bestaan.

Bij een van de boekingskantoortjes waar we eerder geweest waren zat een gezellige bende mannen van allerlei leeftijden en ik besloot daar nog eens naartoe te gaan en het opnieuw te proberen. Na een uur kwam Ramon eens kijken waar ik bleef. Het was nog steeds gezellig en de mannen hadden al verschillende telefoontjes voor me gepleegd - ik had echter geen idee of we al iets dichter bij ons doel waren gekomen. Voortdurend bleef ik de mannen verzekeren dat we ook wel in het gangpad konden zitten (ook al zou de rit nog zeker een uur of 6 gaan duren). Dat vonden ze geen goed idee want de bus zou vol zitten met moslims en het zou niet goed zijn als ik daar midden tussenin zou zitten in het gangpad.

De klok tikte verder en Ramon ging voor iedereen koffie regelen. We praatten vrolijk verder en hadden ons voorgenomen geduld te hebben, rustig te blijven en niet op te geven. Het werd vijf uur, de tijd dat de bus naar Pyay zou moeten vertrekken, en ik had nog geen bus of moslim gezien! Er was maar één jongen van een jaar of zestien aangekomen die bij ons was komen zitten en wachtte op de bus naar Pyay, waarvoor hij een kaartje had.

Kyi Zay, een van de gezellige mannen die ik ongeveer van mijn leeftijd schatte, begon met de jongen te overleggen en vertelde ons vervolgens vrolijk dat wij de stoel van de jongen mochten hebben en hij zou dan zelf wel in het gangpad gaan zitten. We voelden ons een beetje schuldig en vonden het niet gepast de vooraf geboekte zitplaats van hem in te nemen maar ze verzekerden ons samen dat dat echt het beste zou zijn, Ramon was veel te breed voor het gangpad - 'Bruce Willi!' zei Kyi Zay, en hij lachte zijn rode tanden bloot. Ik kon dan in het gangpad gaan zitten naast Ramon, 'husband and wife together', zei hij, 'better!'

Het werd al donker en uiteindelijk kwam de bus om kwart voor zes voorrijden en volgde al snel een hele stroom moslims. Mannen, vrouwen en kinderen propten zich in de bus en het werd voller en voller. Kyi Zay liep de bus in en gebaarde ons even later hem te volgen. Ik weet niet hoe hij het geregeld heeft maar we kregen twee stoelen naast elkaar! We waren dankbaar, namen afscheid van de gezellige bende en het tweede deel van onze reis kon eindelijk beginnen.

Na een nachtelijke hobbeltocht kwamen we uiteindelijk uitgeput om half drie 's nachts in Pyay aan. De bus stopte langs een donkere weg waar een tiental jongens met fietsen met zijspan de bus stond op te wachten. We propten onze rugzakken allebei in een zijspan en gingen er zelf voor zitten. In twintig minuten fietsten twee stille jongens ons naar ons guesthouse waar we als een blok in slaap vielen.

Pyay bleek een gezellig plaatsje en de boedha met bril was een hilariteit!

Twee dagen later vervolgden we onze reis met een zeven uur durende busrit naar de hoofdstad en - al reed de bus over 'highway number one' - de helft van deze snelweg bleek wederom een zandpad.

Yangon is een stad vol vervallen koloniale panden en oogt en voelt heel anders dan Mandalay. Het is er druk en grote stromen tientallen jaren oude taxi's en busjes banen zich een weg door de volle straten.

In Yangon bezochten we de 'Shwedagon Pagoda', de meest heilige tempel voor boedhisten in Myanmar. Het is een indrukwekkende achtennegentig meter hoge gouden pagoda, waarvan de kroon is bezet met verschillende edelstenen. Een diamant van 76 karaat siert de top en glinstert in de zon. Naar men zegt worden acht haren van Siddharta Gautama (de historische Boedha), naast ook relikwieën van drie andere boedha's, in het monument bewaard.

Rondom de pagoda zijn de acht tekens van de horoscoop vertegenwoordigd. We genoten ervan te kijken hoe mensen de boedha die bij hun geboortedag hoort offers brengen en wassen met kommen water.

Ik kan niet ontkennen dat het een prachtig monument is en het schitterend is te zien hoe mensen kunnen bidden en bezinnen op een plek die voor hen heilig is. Maar toch bekroop mij hier een ongemakkelijk gevoel dat vergelijkbaar was met wat ik voelde toen ik jaren geleden ronddwaalde in het Vaticaan. Al deze materiële rijkdom kan geen uiting zijn van de manier van leven zoals Jezus Christus of Siddharta Gautama het hebben bedoeld.

We verlieten Myanmar een paar dagen voordat mijn moeder zou aankomen, zodat we zeker op tijd zouden zijn om haar te verwelkomen in Bangkok.

Het was prachtig om hier rond te kunnen reizen, in een land waar reizen nog steeds is zoals het vroeger was. Waar je busritten meemaakt die eeuwen lijken te duren en honderden kilometers aflegt over zandwegen vol met gaten. Je geen idee hebt welk deel van de reis je achter je hebt liggen en welk deel er nog moet komen. Een land waar geen starbucks of seven eleven in zicht is en je slechts kleine winkeltjes en restaurantjes tegenkomt met maar een handvol plastic stoeltjes. Een land waar nog geen pinautomaten bestaan en internet slechts sporadisch in de steden te vinden is.

Toch hoop ik heel hard dat de mensen hier spoedig deel kunnen uit maken van de wereld, zich zullen mogen ontwikkelen tot een moderne samenleving met gelijke kansen. Tot een land waarin je vrij bent te zeggen wat je aan je hart gaat en de mensen zelf een regering kunnen kiezen waarvan je iets mag verwachten. Het 'oude' Myanmar zou dan niet lang meer bestaan. Maar de mensen hier zijn alles wat de regering niet is en verdienen een betere toekomst. Myanmar heeft nog een lange weg te gaan..

Tijdens onze laatste week in China besloten we dat we voor de staart van onze reis een moment van rust en bezinning nodig hadden. Een tijd waarin geen reisdag gepland hoeft te worden, waarin we tijd zouden hebben voor reflectie. We besloten hiervoor in december op zoek te gaan naar een vast plekje in Vietnam.

Vorige week zijn we aangekomen in Vietnam, na een heerlijke vakantie met mijn moeder en een indrukwekkende reis door Cambodja (waarover later meer). Inmiddels hebben we een klein huisje gevonden in Mui Né, waar de Zuid Chinese zee letterlijk aan onze voeten ligt. Voorlopig blijven we even hier.

Gisteren las ik in mijn agenda weer een stukje wat ik een hele tijd geleden heb opgeschreven. Dit keer ging het als volgt:

5 dec. - 4 jan.
Afscheid nemen en afronden. Rusten en meegaan. Houd vooral de dagen tussen kerstmis en driekoningen stil en leeg. Dit is het meest statische moment van het jaar. Start nieuwe activiteiten pas na half januari. In de leegte laat het meest eigene van jezelf zich zien.

Perfect!